Organa roślinne
Przedmiotem botaniki jest zbadanie rośliny. Badanie to dzielimy na dwie części: pierwszą stanowi botanika ogólna, drugą – botanika szczegółowa.
1) Botanika ogólna rozważa roślinę albo w jej stanie biernym (morfologia, anatomia, histologia), albo czynnym (fizjologia); obejmuje więc znajomość kształtów zewnętrznych i wewnętrznych rośliny, jak również ich rozwoju; do niej należy też zbadanie stosunków pomiędzy rośliną i ośrodkiem, w którym ona żyje.
2) Botanika szczegółowa porównywa rozmaite typy roślinne dla ustalenia ich klasyfikacji; bada cechy rozmaitych gromad, ich naturalne powinowactwa oraz rozsiedlenie na kuli ziemskiej w epoce dzisiejszej lub w dawniejszych okresach geologicznych.
W plan naszego dzieła wchodzi tylko rzut oka ogólny na tę drugą, część.
Każda istota żyjąca zachowuje się jako osobnik (odżywianie) i przechowuje swój gatunek (rozmnażanie) przy pomocy organów mniej lub więcej zróżniczkowanych).
Jeśli weźmiemy roślinę wyższą, np. barwinek, rozróżnimy w niej szereg odrębnych narządów: korzeń, łodygę, liść, kwiat, owoc i ziarno. Każdy z nich pełni właściwą czynność; fizjologiczny podział pracy posunięty jest bardzo daleko.
Co innego widzimy u paproci lub mchów, wodorostów lub grzybów: ciało roślinne jest tu coraz mniej zróżniczkowane, a u dolnej granicy królestwa roślinnego spotykamy proste odosobnione komórki, stanowiące cały osobnik, a więc pełniące jednocześnie wszystkie czynności odżywiania i rozmnażania.
Główne podziały w królestwie roślin. Wszystkie rośliny możemy rozdzielić na cztery gromady, które nazywamy: Plechowce, Mchy, Paprotniki i Jawnokwiatowe.
U plechowców nie rozróżniamy ani odrębnej łodygi ani korzenia w ścisłym znaczeniu; nie mają one ani liści ani kwiatów, a więc nie dają owocu i nasienia. Wodorosty, grzyby i porosty, należące do tej gromady, utworzone są z tkanek zwykle jednostajnych, ułożonych w blaszki lub nici, które tworzą plechę.
Mchy, posiadające organizację wyższą od plechowców, mają ciało utworzone z łodygi i liści, lecz nie mają jeszcze korzeni. Wątrobowce i mchy właściwe stanowią dwie klasy tej gromady.
Niema tu ani kwiatów, ani owoców, ani nasion. Utkanie ich składa się wyłącznie z komórek: brak tu naczyń. Ta cecha jest ważna, pozwala bowiem odróżnić mchy od paprotników, stojących wyżej w szeregu roślin.
Paprotniki mają prawdziwe korzenie, łodygi i liście. Należą do nich paprocie, skrzypy i wdłaki. Niema tu ani kwiatów, ani owocu, ani nasienia. Tkanki paprotników zawierają naczynia, roznoszące po całej roślinie zaczerpnięte z gruntu przez korzeń ciecze pożywne
Obecność naczyń świadczy o istnieniu narządów odżywiania bardziej złożonych, niż w poprzednich gromadach.
Rośliny jawnokwiatowe posiadają najwyższą organizację; znajdujemy tu tkanki nadzwyczajnie zróżniczkowane, komórki i rozmaite naczynia, pełniące odmienne czynności. Organa rozmnożenia umieszczone są na skróconych gałązkach (pędach), tworzących kwiaty: pochodzą one z liści, których są odmianą. Narządem męskim jest pręcik, żeńskim – słupek. W tym ostatnim znajdują się zalążki, które po zapyleniu przemieniają się w nasiona.
Jawnokwiatowe rośliny posiadają więc kwiaty i owoce.
Gromadę tę dzielimy na dwie podgromady: Nagonasiennych i Okrytonasiennych. U pierwszych , do których należą drzewa iglaste (sosna, jodła itd.), nasiona zostają nagie, słupek bowiem nie jest zamknięty i nie okrywa ich; owocu więc właściwego tu niema.
U okrytonasiennych zalążnia jest zawsze zamknięta; istnieje owoc, okrywający nasiona do chwili ich wysiania (owoce pękające), lub też na czas nieokreślony (owoce nie pękające).
Nasiona zawierają całą roślinkę czyli zarodek, który rozwija się podczas kiełkowania. W nim już są zawiązki rozmaitych części organów odżywiania: korzonek, pęd i pączek pierwotny.
Na pędzie znajdują się liścienie (liście żywiące) w liczbie jednego lub dwóch, napełnione materiałami zapasowymi, które służą do żywienia młodej roślinki w pierwszym okresie jej rozwoju. Rośliny, mające jeden listek żywiący, nazywamy jednoliścieniowymi (zboża, kosaćce, lilie, palmy i in.); rośliny o dwóch liścieniach nazywają się dwuliścieniowymi (barwinek, groch, róża, dąb i in.).